Μπορείτε να ενημερωθείτε νομικά παρακάτω για συνηθισμένα ζητήματα του Κληρονομικού Δικαίου, που ενδεχομένως σας ενδιαφέρουν, σε σχέση με τις διαθήκες, την ακυρότητα διαθήκης, τη σειρά κληρονόμων, τη νόμιμα μοίρα και άλλα.
Υπάρχουν τα εξής είδη διαθήκης:
- ΙΔΙΟΓΡΑΦΗ ΔΙΑΘΗΚΗ: Γράφεται από τον ίδιο το κληρονομούμενο χειρόγραφα, χρονολογείται και υπογράφεται από αυτόν και φυλάσσεται σε μέρος της επιλογής του, ακόμη και στο σπίτι του.
- ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ: Γίνεται σε συμβολαιογράφο, με την παρουσία 3 μαρτύρων ή με την παρουσία ενός επιπλέον συμβολαιογράφου και ενός μάρτυρα και έχει τη μορφή συμβολαιογραφικού εγγράφου. Κρατείται στο αρχείο του συμβολαιογράφου.
- ΜΥΣΤΙΚΗ ΔΙΑΘΗΚΗ: Η διαθήκη αυτή συντάσσεται από τον διαθέτη ή από τρίτο πρόσωπο, φέροντας όμως πάντοτε την υπογραφή του διαθέτη και δίδεται σε συμβολαιογράφο παρουσία 3 μαρτύρων ή παρουσία ενός επιπλέον συμβολαιογράφου και ενός μάρτυρα, με ταυτόχρονη προφορική δήλωση ότι το έγγραφο αυτό περιέχει την τελευταία του βούληση. Και αυτή η διαθήκη τηρείται στο αρχείο του συμβολαιογράφου. Η διαφορά της με την δημόσια διαθήκη είναι ότι ο μόνος άνθρωπος που γνωρίζει το περιεχόμενό της είναι ο διαθέτης (ή και αυτός που την έγραψε, αν είναι τρίτο πρόσωπο).
Αναλυτικότερα για τα είδη διαθήκης ενημερωθείτε από εδώ.
Η διαθήκη ανοίγει μετά το θάνατο του διαθέτη. Αυτός που την έχει στα χέρια του ή ο συμβολαιογράφος που την τηρεί στο αρχείο του την καταθέτουν στο Ειρηνοδικείο του τόπου κατοικίας του θανόντος και ζητούν με αίτηση τους τη δημοσίευσή της.
Σε περίπτωση ιδιόγραφης διαθήκης, οι κληρονόμοι ενημερώνονται από αυτόν που δημοσιεύει τη διαθήκη, ενώ σε περίπτωση διαθήκης σε συμβολαιογράφο (μυστική ή δημόσια), τότε οι κληρονόμοι ενημερώνονται από αυτόν.
Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να έχει ενημερωθεί πρώτα ο συμβολαιογράφος για το θάνατο του κληρονομούμενου.
Μετά το θάνατο ενός προσώπου, αν οι κληρονόμοι αυτού δεν γνωρίζουν για την ύπαρξη διαθήκης, καλό θα ήταν να απευθυνθούν στο Συμβολαιογραφικό Σύλλογο, προκειμένου να αναζητήσουν τυχόν ύπαρξη δημόσιας ή μυστικής διαθήκης.
Για τη διαδικασία αυτή θα χρειαστούν μια σειρά από δικαιολογητικά, όπως ληξιαρχική πράξη θανάτου και πιστοποιητικό εγγυτέρων συγγενών.
Η εξ αδιαθέτου διαδοχή χωρίζεται σε τάξεις και ρίζες. Κάθε προηγούμενη τάξη αποκλείει την επόμενη.
Στην πρώτη τάξη, κληρονομούν τα παιδιά του θανόντος. Αν κάποιο από τα παιδιά δεν ζει, στη θέση του έρχονται τα δικά του παιδιά (δηλαδή εγγόνια του θανόντος) και αν και τα εγγόνια δεν ζουν τότε κληρονομούν τα δισέγγονα του θανόντος.
Ποιός κληρονομεί αν δεν υπάρχουν παιδιά ή εγγόνια;
Στην περίπτωση που δεν υπάρχουν παιδιά ή εγγόνια καλούνται με την εξής σειρά οι εξής τάξεις:
Στη δεύτερη τάξη, κληρονομούν μαζί οι γονείς του θανόντος και τα αδέλφια του. Αν κάποιο από τα αδέλφια έχει αποβιώσει, στη θέση του κληρονομούν τα παιδιά του (δηλαδή ανίψια του θανόντος) και αν κάποιο από τα παιδιά του έχει αποβιώσει, τότε κληρονομούν τα παιδιά αυτών (δηλ. παιδιά των ανιψιών).
Στην τρίτη τάξη, κληρονομούν οι παππούδες και γιαγιάδες του θανόντος και αν κάποιος από αυτούς δεν ζει, στη θέση του κληρονομούν τα παιδιά τους (δηλαδή θείοι-θείες του θανόντος), ενώ αν και κάποιος από τους θείους-θείες δεν ζει, στη θέση του έρχονται τα δικά τους παιδιά (δηλαδή ξαδέρφια του θανόντος).
Στην τέταρτη τάξη, κληρονομούν μόνο οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες του θανόντος.
Στην πέμπτη τάξη, όπου δεν ζει κανένας από τους παραπάνω αναφερόμενους συγγενείς, ολόκληρη η περιουσία κληρονομείται από τη σύζυγο.
Στην έκτη τάξη, όταν δηλαδή δεν υπάρχει ούτε σύζυγος εν ζωή, κληρονομεί το δημόσιο.
Ο/η σύζυγος του θανόντος κληρονομεί το ¼ της περιουσίας όταν κληρονομεί μαζί με συγγενείς της πρώτης τάξης (παιδιά, εγγόνια), ενώ με τα πρόσωπα των υπόλοιπων τάξεων κληρονομεί το ½.
Αν δεν υπάρχει διαθήκη, το αυτοκίνητο του θανόντος κληρονομείται από το/τη σύζυγο, ως εξαίρετο, εφόσον είναι επιβατηγό αυτοκίνητο ιδιωτικής χρήσης και χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες της οικογένειας. Σε αντίθετη περίπτωση, κληρονομείται κατά την εξ αδιαθέτου διαδοχή.
To υιοθετούμενο παιδί εισερχέται πλήρως στην νέα οικογένεια που το υιοθέτησε έχοντας, μεταξύ άλλων, όλα τα δικαιώματα κληρονομιάς, όπως κάθε άλλο τέκνο.
Ως προς τους φυσικούς, βιολογικούς, γονείς του διακόπτονται οι σχέσεις μεταξύ τους και συνεπώς δεν έχει δικαίωμα να κληρονομήσει αυτούς.
Εξαίρεση, αποτελούν οι υιοθεσίες που έλαβαν χώρα πριν το 1996, καθώς για αυτές ισχύει το παλαιότερο νομικό καθεστώς και το υιοθετημένο τέκνο μπορεί να κληρονομήσει εκτός από τους θετούς γονείς και τους βιολογικούς.
Σε περίπτωση που είστε κληρονόμος σε κληρονομιά στην οποία υπάρχουν χρέη, υπάρχουν οι εξής δυνατότητες για την προστασία σας:
- Μπορείτε να αποποποιηθείτε την κληρονομιά ώστε να απαλλαγείτε πλήρως από αυτήν.
- Να αποδεχτείτε την κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής. Αν αποδεχτείτε την κληρονομιά με το υ το ευεργέτημα της απογραφής, δηλαδή ευθύνεστε για τα χρέη της κληρονομιάς ως το ενεργητικό της.
Η δήλωση για το ευεργέτημα της απογραφής υποβάλλεται στον αρμόδιο γραμματέα του Ειρηνοδικείου.
Έπειτα, πρέπει να συνταχθεί απογραφή της κληρονομικής περιουσίας μέσα σε 4 μήνες από την παραπάνω δήλωσή. Συμβολαιογράφος και εμπειρογνώμονες που έχουν ορισθεί με απόφαση του Ειρηνοδικείου προβαίνουν στην απογραφή, δηλαδή στην καταγραφή όλων των στοιχείων του ενεργητικού και παθητικού της κληρονομίας, η οποία πρέπει να ολοκληρωθεί εντός 4 μηνών.
Ως κληρονόμος με το ευεργέτημα της απογραφής δεν έχετε εξουσία να εκποιήσετε ή να δωρίσετε την κληρονομιά, αλλά λογοδοτείται στους δανειστές.
Τα ανήλικα τέκνα κληρονομούν πάντα με το ευεργέτημα της απογραφής, ώστε να μην βρεθούν να οφείλουν από κληρονομία με χρέη που έλαβαν. Όταν γίνουν ενήλικα οφείλουν εντός ενός έτους να συντάξιουν απογραφή.
Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε όλη τη διαδικασία, καθώς απαιτούνται προσεχτικοί νομικοί χειρισμοί ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος να καταλήξει ο κληρονόμος να χάσει το δικαίωμα του ευεργετήματος της απογραφής, για αυτό είναι σημαντικό να απευθυνθείτε σε δικηγόρο για τη διασφάλιση της διαδικασίας.
Όταν ο θανών έχει πολλά χρέη σε τράπεζες, δημόσιο, ιδιώτες κλπ και τα χρέη του αυτά είναι πολύ μεγαλύτερα από την περιουσία του, ώστε να μην είναι συμφέρουσα η αποδοχή της κληρονομιάς αυτού από τους κληρονόμους, τότε οι κληρονόμοι πρέπει να κάνουν αποποίηση ώστε να απαλλαγούν από τις υποχρεώσεις της κληρονομιάς.
Αποποίηση της κληρονομιάς κάνουν όλοι οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι με τη σειρά της κληρονομικής διαδοχής. Δηλαδή, η αποποίηση θα πρέπει να γίνει συνοπτικά με την παρακάτω σειρά και μέσα στις παρακάτω προθεσμίες:
Σύζυγος: 4 μήνες από το θάνατο
Α’ ΤΑΞΗ
1. Παιδιά: 4 μήνες από το θάνατο
2. Εγγόνια: 4 μήνες από την αποποίηση των παιδιών
3. Δισέγγονα: 4 μήνες από την αποποίηση των εγγονιών
Β’ ΤΑΞΗ
1. Γονείς: 4 μήνες από την αποποίηση του τελευταίου της πρώτης τάξης
2. Αδέρφια: 4 μήνες από την αποποίηση των γονιών
3. Ανίψια: 4 μήνες από την αποποίηση των αδελφών
4. Παιδιά των ανιψιών: 4 μήνες από την αποποίηση των ανιψιών
Γ’ ΤΑΞΗ
1. Παππούδες-Γιαγιάδες: 4 μήνες από την αποποίηση του τελευταίου της δεύτερης
τάξης
2. Θείοι-Θείες: 4 μήνες από την αποποίηση των παππούδων-γιαγιάδων
3. Ξαδέρφια:4 μήνες από την αποποίηση των θείων
Δ’ ΤΑΞΗ
1. Προπαππούδες-Προγιαγιάδες: 4 μήνες από την αποποίηση του τελευταίου της
τρίτης τάξης
Σημείωση 1η : Ο κάθε κληρονόμος θα πρέπει να αποποιείται αφότου αποποιηθεί πρώτα ο προηγούμενος από αυτόν. Δηλαδή, η παραπάνω σειρά πρέπει να τηρείται απαρέγκλιτα.
Σημείωση 2η: Ο κάθε κληρονόμος θα πρέπει να αποποιείται αφού αποποιηθεί ο προκάτοχός του. Π.χ. Ο θανών έχει δύο παιδιά, τον Α και τον Β. Ο Α έχει ένα παιδί, τον Γ και ο Β έχει ένα παιδί τον Δ. Αποποιείται ο Α και αρχίζει η προθεσμία αποποίησης του Γ, όχι όμως και του Δ, καθώς θα πρέπει να περιμένει να αποποιηθεί πρώτα ο γονιός του, ο Β.
Σημείωση 3 η : Αν υπήρχε διαθήκη και οι κληρονόμοι της διαθήκης αποποιηθούν, στην κληρονομιά υπεισέρχονται οι εξ αδιαθέτου κατά τη σειρά που αναλύεται παραπάνω.
Η αποποίηση γίνεται με τη συμπλήρωση και κατάθεση μιας δήλωσης-έκθεσης αποποίησης κληρονομιάς στο Ειρηνοδικείο του τόπου κατοικίας του θανόντος. Αν ένας κληρονόμος είναι ανήλικος, για να κάνει αποποίηση απαιτείται να γίνει δικαστήριο. Οι γονείς του θα πρέπει να κάνουν αίτηση στο Ειρηνοδικείο για την χορήγηση σε αυτούς άδειας για αποποίηση κληρονομιάς για λογαριασμό του ανηλίκου.
Σε αυτήν την περίπτωση, η προθεσμία για αποποίηση του ανηλίκου αρχίζει να τρέχει μετά την έκδοση της απόφασης.
Αποδοχή κληρονομιάς είναι η δήλωση βούλησης του προσωρινώς κληρονόμου ότι επιθυμεί να γίνει οριστικός κληρονόμος. Η αποδοχή μπορεί να είναι ρητή, με δημόσιο έγγραφό αποδοχής, ή σιωπηρή, που συνάγεται από τις πράξεις ή τις παραλείψεις του κληρονόμου.
Όμως σε περίπτωση που κληρονομούνται τα ακίνητα, η αποδοχή κληρονομιάς είναι υποχρεωτική όταν ο κληρονόμος κληρονομεί ακίνητα. Γίνεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο και μεταγράφεται / καταχωρείται σε Υποθηκοφυλάκειο / Κτηματολόγιο. Όταν ολοκληρωθεί η μεταγραφή, τότε ο κληρονόμος αποκτά την κυριότητα του ακινήτου από το θάνατο κληρονομούμενου.
Δεν υπάρχει προθεσμία για την αποδοχή της κληρονομιάς από τον κληρονόμο.
Όμως πρέπει να σημειωθεί ότι για να υποβληθεί η φορολογική δήλωση της κληρονομιάς στην αρμόδια ΔΟΥ υπάρχει προθεσμία 6 μηνών (ή ενός έτους για κατοίκους εξωτερικού) από το θάνατο κληρονομούμενου αν δεν υπάρχει διαθήκη ή από τη δημοσίευση της διαθήκης αν υπάρχει. Σε περίπτωση μη έγκυρης υποβολής υπάρχει πρόστιμο.
Μετά το θάνατο, η περιουσία ενός προσώπου πηγαίνει στο/η σύζυγο και στα παιδιά του (ή στους γονείς του, αν δεν έχει παιδιά). Όπως είπαμε, ο/η σύζυγος δικαιούται να λάβει το 1/4 της περιουσίας ενώ τα παιδιά τα 3/4.
Εάν ο θανών με τη διαθήκη του αποκλείσει τη σύζυγο ή κάποιο από τα παιδιά από την κληρονομιά, τότε το αποκλειόμενο παιδί ή ο/η σύζυγος δικαιούται νόμιμη μοίρα. Πρέπει δηλαδή όλοι να πάρουν τουλάχιστον ένα ελάχιστο μερίδιο της περιουσίας. Το ελάχιστο μερίδιο υπολογίζεται στο μισό του δικαιώματός του από την εξ αδιαθέτου κληρονομιά.
Όταν ο εκ διαθήκης κληρονόμος δεν αποδίδει στον κληρονόμο της νόμιμης μοίρας το μερίδιο που δικαιούται, τότε υπάρχει προσβολή της νόμιμης μοίρας και αυτός που προσβάλλεται, μπορεί να κινηθεί δικαστικά κατά του κληρονόμου, με αγωγή περί κλήρου.
Ας δώσουμε ένα παράδειγμα για την καλύτερη κατανόηση:
Ο Α πεθαίνει και αφήνει με διαθήκη στην κόρη του Β ένα διαμέρισμα και δεν έχει άλλη περιουσία. Ο Α έχει ακόμη τη σύζυγό του εν ζωή και άλλο ένα παιδί, στους οποίους δεν αφήνει τίποτα. Σε αυτή την περίπτωση η σύζυγος και το δεύτερο παιδί δικαιούνται νόμιμη μοίρα. Αν δεν υπήρχε διαθήκη, η σύζυγος θα κληρονομούσε το 1/4 της περιουσίας και τα δύο παιδιά τα υπόλοιπα 3/4, δηλαδή από 3/8 το κάθε παιδί. Επομένως, η νόμιμη μοίρα που δικαιούται η σύζυγος θα είναι το 1/8 της περιουσίας (το μισό του 1/4) και η νόμιμη μοίρα του δεύτερου παιδιού θα είναι τα 3/16 της περιουσίας (το μισό του 3/8).
Σε αυτήν την περίπτωση, που η κληρονομιά είναι ακίνητο, η κόρη του Α θα πρέπει να αποδώσει σε χρήμα τη νόμιμη μοίρα στη σύζυγο και στο δεύτερο παιδί και το ποσό υπολογίζεται με βάση την αξία του διαμερίσματος.
Κατά τον Αστικό Κώδικα, η αποκλήρωση παιδιών/εγγονιών (κατιόντες) μπορεί να γίνει για τους εξής αποκλειστικά λόγους, με βάση αν το πρόσωπο αυτό:
1. επιβουλεύθηκε τη ζωή του διαθέτη, του συζύγου ή άλλου κατιόντος του διαθέτη,
2. προκάλεσε με πρόθεση σωματικές κακώσεις στο διαθέτη ή στο σύζυγό του, από τον οποίο κατάγεται ο κατιών,
3. έγινε ένοχος κακουργήματος ή σοβαρού πλημμελήματος με πρόθεση, κατά του διαθέτη ή του συζύγου του,
4. αθέτησε κακόβουλα την υποχρέωση που είχε από το νόμο να διατρέφει το διαθέτη,
5. ζει βίο άτιμο ή ανήθικο, παρά τη θέληση του διαθέτη
Για να στερηθεί η σύζυγος το δικαίωμα νόμιμης μοίρας, ο κληρονομούμενος θα πρέπει να έχει ασκήσει αγωγή κατά της συζύγου του έχοντας βάσιμο λόγο.
Αν δεν είχε ασκήσει αγωγή, αλλά κατά το χρόνο του θανάτου να είχε δικαίωμα να ασκήσει αγωγή διαζυγίου για βάσιμο λόγο, που να οφειλόταν σε υπαιτιότητα του συζύγου του, τότε και πάλι μπορεί να αποκληρώσει αυτήν. Θα πρέπει ο βάσιμος λόγος της υπαιτιότητας της συζύγου να αναγράφεται στη διαθήκη και να αφορά την υπαιτιότητα αυτής.
To κληρονομητήριο είναι ένα πιστοποιητικό το οποίο αποδεικνύει τα κληρονομικά δικαιώματα των κληρονόμων. Όποιος είναι κληρονόμος, είτε με διαθήκη ή χωρίς διαθήκη, μπορεί να αιτηθεί την έκδοση κληρονομητηρίου από το αρμόδιο Δικαστήριο (Ειρηνοδικείο τόπου θανάτου διαθέτη) ώστε να εκδοθεί αυτό και να αποκτήσει επαυξημένη αποδεικτική δύναμη το κληρονομικό του δικαίωμα.
Το πιστοποιητικό αυτό είναι απαραίτητο, συνηθώς, όταν ο κληρονόμος θέλει να προβεί σε διάφορες συναλλαγές ως προς τη κληρονομιά (με τράπεζες, αγοραπωλησίες κλπ) ώστε να υπάρχει αξιοπιστία ότι είναι πράγματι κληρονόμος. Αναλυτικότερα για το κληρονομητήριο διαβάστε εδώ.
